Η μητρότητα είναι δικαίωμα, όχι πολυτέλεια. Κι όμως, στην Ελλάδα του σήμερα, πολλές γυναίκες σε απομακρυσμένες περιοχές διστάζουν να αποκτήσουν παιδιά, φοβούμενες το οικονομικό βάρος και την έλλειψη ιατρικής φροντίδας.
Ο Δρ Στέφανος Χανδακάς, μαιευτήρας-γυναικολόγος και ιδρυτής της HOPEgenesis, δεν έμεινε αμέτοχος μπροστά στο πρόβλημα της υπογεννητικότητας. Αντί να μείνει στη θεωρία, πέρασε στην πράξη: η HOPEgenesis καλύπτει πλήρως τα έξοδα εγκυμοσύνης γυναικών που ζουν σε απομονωμένες περιοχές, από τις πρώτες εξετάσεις μέχρι τον τοκετό, διασφαλίζοντας πως κάθε γυναίκα θα έχει την υποστήριξη που της αξίζει.
Πώς γεννήθηκε αυτή η πρωτοβουλία; Τι σημαίνει να φέρνεις στον κόσμο μια νέα ζωή χωρίς το άγχος της οικονομικής ανασφάλειας; Και πώς μπορούμε όλοι να συμβάλλουμε σε μια Ελλάδα που στηρίζει τις νέες μητέρες; Ο Δρ Χανδακάς μάς μιλά για όλα αυτά, σε μια συζήτηση που αποδεικνύει πως η ελπίδα μπορεί να γίνει πράξη.
Η HOPEgenesis γιορτάζει φέτος 10 χρόνια δράσης. Ποια είναι η μεγαλύτερη πρόκληση που αντιμετωπίσατε κατά τη διάρκεια αυτής της δεκαετίας και πώς την ξεπεράσατε;
Είμαστε ικανοποιημένοι με το έργο μας μέχρι σήμερα, αλλά έχουμε ακόμα πολλά να προσφέρουμε. Έχουμε αντιμετωπίσει πολλές προκλήσεις που δυσκόλευσαν το έργο μας, αλλά ταυτόχρονα μας ώθησαν να γίνουμε πιο ευέλικτοι και πιο καθηλωμένοι στο στόχο μας, στην καταπολέμηση της υπογεννητικότητας, τη στήριξη της οικογένειας και την εύρεση λύσεων για το δημογραφικό στην Ελλάδα.
Το 2015 που ξεκινήσαμε τη δράση μας στα ακριτικά νησιά και το 2018 που εξαπλωθήκαμε στην ηπειρωτική Ελλάδα, αντιμετωπίσαμε «καχυποψία», γιατί μία οργάνωση, μία ιατρική ομάδα και οι συνεργάτες τους να προσφέρουν υπηρεσίες δωρεάν; Τι έχουν να κερδίσουν, κάτι δεν πάει καλά… Όλες αυτές οι ανησυχίες έπαψαν να υπάρχουν όταν ακούστηκε το πρώτο παιδικό κλάμα. Ακολούθησε το δεύτερο, το τρίτο και πλέον, η HOPEgenesis είχε γίνει ισότιμο μέλος της κοινωνίας τους.
Τι σας ώθησε να ιδρύσετε την HOPEgenesis; Υπήρξε κάποιο προσωπικό κίνητρο ή κάποιο συγκεκριμένο γεγονός που σας ενέπνευσε;
Η δράση της HOPEgenesis ξεκίνησε με αφορμή τον διάπλου της Ομάδας Αιγαίου την άνοιξη του 2014. Ήμουν εθελοντής ιατρός, που παρείχα εθελοντικά τις μαιευτικές και γυναικολογικές μου υπηρεσίες μαζί με μία μεγάλη ομάδα γιατρών. Τότε παρατήρησα ότι στα μικρά ακριτικά νησιά της χώρας μας οι γυναίκες σταμάτησαν να εγκυμονούν και να προβαίνουν στη δημιουργία οικογένειες. Οι δήμαρχοι των νησιωτικών αυτών περιοχών αλλά και τα στατιστικά στοιχεία γεννήσεων και θανάτων της ΕΛ.ΣΤΑΤ. επιβεβαίωσαν αυτήν τη δραματική μείωση των γεννήσεων.
Συζητώντας τόσο με τους τοπικούς φορείς όσο και με τις ίδιες τις γυναίκες, ο πρωταρχικός λόγος που δεν ήθελαν οι γυναίκες να μείνουν έγκυες ήταν η ανασφάλεια και ο φόβος, δεδομένου ότι δεν υπήρχε γιατρός ή μαία στο νησί τους, ούτε καθημερινή ακτοπλοϊκή σύνδεση με κάποιο άλλο μέρος με ιατρικές και μαιευτικές υποδομές. Στην Αθήνα, με το που νιώσει κάποια έγκυος ενόχληση ή φόβο, μπορεί να πάει ανά πάσα στιγμή στο γιατρό της ή σε ένα νοσοκομείο, στο ακριτικό νησί δεν υπάρχει αυτή η επιλογή.
Δευτερεύων αλλά εξίσου σημαντικός λόγος ήταν ο οικονομικός. Μία «δωρεάν» εγκυμοσύνη σε απομακρυσμένο νησί μπορεί να κοστίσει μέχρι και 10.000€. Η έγκυος γυναίκα και ο συνοδός της θα πρέπει να αφήσουν την εργασία τους, να μεταφερθούν με πλοίο σε κάποιο αστικό κέντρο, να πληρώσουν διαμονή και φαγητό για όσο καιρό χρειαστεί να μείνουν εκεί μέχρι να επιστρέψουν και πάλι με το καράβι στο νησί τους. Έτσι, λοιπόν, η HOPEgenesis το 2015 δημιούργησε μία ομπρέλα ασφαλείας και οικονομικής στήριξης στις κοπέλες, ώστε να μην φοβούνται να φέρουν στον κόσμο το παιδί τους.
Έχετε καταφέρει να φέρετε στον κόσμο περισσότερα από 800 μωρά σε περιοχές όπου οι γεννήσεις ήταν ελάχιστες ή μηδενικές. Ποιο ήταν το συναίσθημα βλέποντας αυτή την αλλαγή στις κοινότητες;
Τα συναισθήματα είναι πολύ δυνατά και το ίδιο και η ανταπόκριση που λαμβάνουμε από τον κόσμο στα ακριτικά νησιά και τις απομακρυσμένες ηπειρωτικές περιοχές. «Είμαστε ευγνώμονες που μας παρείχατε την ασφάλεια να φέρουμε στον κόσμο το παιδί μας» , «Μας βοηθήσατε να αυξήσουμε την οικογένειά μας». Αλλά και μηνύματα τα οποία συνέβαλαν στην εξέλιξή μας: «Δεν έχω που να αφήσω το παιδί μου όταν δουλεύω», «Δεν έχουμε αθλητικές και πολιτιστικές εγκαταστάσεις για τα παιδιά μας».
Η πρόθεσή μας είναι πάντα η ίδια, να βοηθήσουμε σε κάθε ανάγκη την ακριτική κοινωνία, αλλά και να συμμετέχουμε στη λύση του δημογραφικού. Και θεωρώ ότι το κάνουμε. Με τη γέννηση παιδιών σε περιοχές με ελάχιστα παιδιά. Με τη δημιουργία δημοτικών παιδικών σταθμών, αθλητικών και πολιτιστικών εκδηλώσεων εκεί που δεν υπήρχαν. Με τις επιστημονικές έρευνες που διεξάγουμε για την αντιμετώπιση του δημογραφικού και την μελετημένη στρατηγική των δράσεων μας. Με τη συνομιλία μας με το Υπουργείο Κοινωνικής Συνοχής και Οικογένειας, τόσο για αυτά τα ζητήματα, όσο και για τη γενικότερη αντιμετώπιση του δημογραφικού ζητήματος.
Στις μικρές κοινωνίες η αλλαγή είναι άμεση. Ανοίγουν σχολεία, έρχεται μόνιμος δάσκαλος, μπαίνει επιπλέον ακτοπλοϊκή γραμμή. Αξίζει να σημειωθεί εδώ η συνεισφορά της Attica Group και της Bluestar στην πρωτοβουλία μας, που έχει αναλάβει από την αρχή της δράσης μας στις νησιωτικές περιοχές τη μετακίνηση όλων των ωφελούμενων μας γυναικών και των συνοδών τους, για τις επισκέψεις τους στον γιατρό τους κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης τους και του τοκετού τους. Δεν θα μπορούσαμε να έχουμε φτάσει ως εδώ χωρίς τη συνδρομή τους.
Η υπογεννητικότητα είναι ένα τεράστιο ζήτημα στην Ελλάδα. Ποιο θεωρείτε ότι είναι το πιο σημαντικό βήμα που πρέπει να γίνει από το κράτος για να αντιμετωπιστεί το πρόβλημα; Αν σας έλεγε κάποιος ότι η υπογεννητικότητα είναι περισσότερο πολιτικό ζήτημα παρά κοινωνικό, τι θα απαντούσατε;
Πιστεύετε ότι η λύση βρίσκεται στις πρωτοβουλίες πολιτών ή στις κρατικές πολιτικές;
Το δημογραφικό είναι ένα πολύπλοκο και πολυπαραγοντικό ζήτημα, που απαιτεί και μία σύνθετη προσέγγιση. Η «λύση» δεν βρίσκεται μόνο σε κρατικές πολιτικές και οριζόντια μέτρα, αλλά στην επιδίωξη ενός δημιουργικού διαλόγου μεταξύ Πολιτείας, Κοινωνίας των Πολιτών, Ιδιωτικής Πρωτοβουλίας και επιστημονικής καθοδήγησης.
Βάσει των ερευνών που έχουμε πραγματοποιήσει με κορυφαία ακαδημαϊκά ιδρύματα, καθώς και της δεκαετούς εμπειρίας μας, υπάρχουν 5 βασικοί πυλώνες προσέγγισης του δημογραφικού προβλήματος, οι οποίοι αποτελούν και την ίδια πηγή του προβλήματος:
• Ενίσχυση του μόνιμου πληθυσμού
• Κίνητρα επιστροφής Ελλήνων, το λεγόμενο “Brain Gain”
• Μεταναστευτικό και σωστή ενσωμάτωση προσφύγων και μεταναστών
• Ενεργός γήρανση
• Αλλαγή του «αφηγήματος»
Η HOPEgenesis ασχολείται με τον 1ο πυλώνα της στήριξης του μόνιμου πληθυσμού, καθώς και με μία προσπάθεια να αλλάξει το «αφήγημα» όπως αναφέρουμε στον πυλώνα 5. Δεν θα χαλάσει το σώμα μας εάν κάνουμε παιδιά, μπορούμε να τολμήσουμε καριέρα και οικογένεια, δεν θα χάσουμε τα όνειρά μας λόγω των παιδιών.
Όσον αφορά στους τρόπους ενίσχυσης του μόνιμου πληθυσμού της χώρας μας και στην αλλαγή του «αφηγήματος», έχουμε κάποιες προτάσεις τις οποίες τις έχουμε μοιραστεί και με την Υπουργό Κοινωνικής Συνοχής και Οικογένειας εν όψει της δημιουργίας του Εθνικού Σχεδίου Δράσης για το Δημογραφικό:
1. Μείωση του συντελεστή ΦΠΑ σε ιατρικές εξετάσεις εγκύων και τοκετό.
2. Οικονομική κάλυψη θεραπειών IVF με κουπόνι αξίας 2000€ τη φορά για τρεις προσπάθειες εξωσωματικής. Αυτό είναι ένα μέτρο που αποτελεί μία μέση προσέγγιση συγκριτικά με την Ευρωπαϊκή πραγματικότητα και που υπολογίζουμε ότι θα έχει άμεσο όφελος σε περίπου 10.000 ζευγάρια.
3. Φοροαπαλλαγές σε ζευγάρια που τεκνοποιούν σε νεαρές ηλικίες κάτω των 3 ετών και σε οικογένειες με 3 και 4 παιδιά δια βίου.
4. Κίνητρα από το 2ο παιδί: Σύμφωνα με τα στοιχεία της Eurostat στην Ελλάδα μόνο ένα παιδί υπάρχει σε περίπου 580.000 νοικοκυριά. Γενικότερα αυτή είναι η κατάσταση που επικρατεί στις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Επομένως θα πρέπει να εστιάσουμε σε αυτές τις οικογένειες παρέχοντας κίνητρα για να προχωρήσουν αυτές οι οικογένειες στην απόκτηση 2ου παιδιού.
5. Καμπάνιες ενίσχυσης του θεσμού της οικογένειας, συμπεριλαμβάνοντας πολυπληθείς οικογένειες με πολλά παιδιά. Θα πρέπει δηλαδή, μέσω διαφημίσεων, τηλεοπτικών σειρών, social media, να προβάλλονται και οι οικογένειες με 3-4 ή και παραπάνω παιδιά ως κανονικότητα. Και σε αυτό αφορά ο 5ος πυλώνας που προαναφέραμε ως «αλλαγή του αφηγήματος».
6. Εκπαίδευση των νέων σχετικά με την γονιμότητα και την φθίνουσα αναπαραγωγική ηλικία, ώστε έχοντας πλέον τη σωστή πληροφόρηση να τη διαχειριστούν όπως επιλέγουν στον προγραμματισμό της ζωής τους.
7. Ενίσχυση του θεσμού της οικογένειας σε νεαρή ηλικία.
8. Δημιουργία χώρων φύλαξης βρεφών εντός επιχειρήσεων ή χρηματοδότηση για υπηρεσίες βρεφονηπιακού σταθμού & ο παππούς και η γιαγιά (νταντά) της γειτονιάς.
Στην παρούσα φάση, ό,τι συλλογικές ενέργειες γίνονται από την Πολιτεία, την Κοινωνία των Πολιτών και την ιδιωτική πρωτοβουλία στοχεύουν στην ελαχιστοποίηση του αρνητικού αποτυπώματος που επιφέρει και θα επιφέρει μελλοντικά το δημογραφικό σε κάθε τομέα της ζωής μας.
Με δεδομένες τις προκλήσεις του δημογραφικού στην Ελλάδα, θεωρείτε ότι η ευαισθητοποίηση του κόσμου γύρω από το ζήτημα αυτό έχει αυξηθεί τα τελευταία χρόνια;
Όταν πριν από μία δεκαετία μιλούσαμε για το δημογραφικό πρόβλημα, ήταν μετρημένοι αυτοί που αντιλαμβανόντουσαν το μέγεθος της πρόκλησης. Πλέον με ιδιαίτερη ανακούφιση και ικανοποίηση βλέπουμε ότι είναι στα πρώτα θέματα σε κάθε ελληνικό και ευρωπαϊκό μέσο, είναι ψηλά στις ατζέντες όλων των πολιτικών κομμάτων, έχει δημιουργηθεί το Υπουργείο Κοινωνικής Συνοχής και Οικογένειας, με το οποίο είμαστε και σε συνεχή επικοινωνία, με στόχο τη διαμόρφωση του Εθνικού Σχεδίου για το δημογραφικό και τον περιορισμό των αρνητικών επιπτώσεων που επιφέρει σε κάθε τομέα της ζωής μας.
Πλέον μας προσεγγίζουν εταιρίες ζητώντας μας να συμβάλλουν κι εκείνες στην αντιμετώπισή του μέσω προγραμμάτων εταιρικής κοινωνικής ευθύνης. Μας καλούν σε κάθε γωνιά της Ελλάδας για να ενημερώσουμε την τοπική κοινωνία για τις προκλήσεις και τις επιπτώσεις που επιφέρει. Παράλληλα, ενημερώνουμε και για την φθίνουσα αναπαραγωγική ηλικία, ώστε οι νέοι να έχουν την σωστή πληροφόρηση και να κάνουν τον οικογενειακό τους προγραμματισμό όπως επιθυμούν.
Επομένως θα έλεγα ότι όντως υπάρχει πλέον μεγάλη ευαισθητοποίηση του κόσμου, γιατί το δημογραφικό είναι εδώ και μας χτυπάει την πόρτα, είτε ατομικά, είτε ως κοινωνία και γίνεται αντιληπτό.
Ποια είναι τα σχέδια της HOPEgenesis για τα επόμενα 10 χρόνια; Τι θα θέλατε να έχετε πετύχει ως οργανισμός μέχρι το 2035; Αν μπορούσατε να πείτε κάτι στα παιδιά που γεννήθηκαν χάρη στη HOPEgenesis, ποιο θα ήταν το μήνυμα που θα θέλατε να τους περάσετε για το μέλλον;
Ο απώτερος στόχος μας είναι να μην είναι πια αναγκαίες οι υπηρεσίες μας. Να υπάρχει η κρατική μέριμνα για κάθε γωνιά της ελληνικής κοινωνίας, απομακρυσμένα χωριά, ακριτικά νησιά ή αστικά κέντρα, στα οποία να ευνοείται η δημιουργία οικογένειας και να στηρίζονται οι νέοι γονείς. Να έχουν το κίνητρο και την ασφάλεια να δημιουργήσουν πολυμελείς οικογένειες. Να γίνει αυτό το νέο «αφήγημα» των νέων, ώστε να θέλουν να κάνουν οικογένεια παράλληλα με την επαγγελματική τους καριέρα.
Όμως, ακόμα και σε αυτήν την αισιόδοξη εξέλιξη, η HOPEgenesis θα λειτουργήσει συμπληρωματικά των κρατικών παροχών, για να στηρίξει τα «παιδιά της» και την οικογένεια, που έχουν επιλέξει να παραμείνουν στον τόπο τους παρά τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν. Με υποτροφίες, με προγράμματα για start up επιχειρήσεις στις ακριτικές περιοχές και γενικότερα, με τη συμβολή της στη βελτίωση της δημογραφικής πραγματικότητας της χώρας μας με κάθε τρόπο.
