Αν υπάρχει μόνο ένας στόχος που πρέπει να έχουν οι γονείς, είναι να μεγαλώσουν παιδιά που δε θα χρειαστεί να αναρρώσουν από τα παιδικά τους χρόνια
Όλοι θέλουμε να είμαστε καλοί γονείς. Όχι «τέλειοι» — αυτό είναι ήδη μια παγίδα — αλλά καλοί. Παρόντες, τρυφεροί, σταθεροί, με όρια και φροντίδα. Θέλουμε τα παιδιά μας να χαμογελούν. Να αισθάνονται ασφαλή. Να λένε αυτά που νιώθουν χωρίς να φοβούνται. Να θυμούνται τα παιδικά τους χρόνια όχι σαν εποχή που έπρεπε να ξεπεράσουν, αλλά σαν έδαφος που τα στήριξε για να ανθίσουν.
Γιατί, ας είμαστε ειλικρινείς: Πόσοι ενήλικες σήμερα δεν κουβαλούν παιδικά τραύματα; Πόσοι δεν πέρασαν ώρες (ή χρόνια) σε θεραπεία προσπαθώντας να «ξεκλειδώσουν» το μικρό παιδί μέσα τους που δεν αγαπήθηκε όπως χρειαζόταν, δεν ακούστηκε όταν μιλούσε, δεν προστατεύτηκε όταν πονούσε;
Αν υπάρχει λοιπόν ένας στόχος στην ανατροφή, ίσως να είναι αυτός:
Να μεγαλώσουμε παιδιά που δε θα χρειαστεί να “αναρρώσουν” από την παιδική τους ηλικία.
Παιδικά χρόνια: το θεμέλιο όλης της ζωής
Η ψυχική υγεία, η αυτοεκτίμηση, η ποιότητα των σχέσεων, η ικανότητα να αντέχουμε απογοητεύσεις, η αίσθηση του ανήκειν, όλα ξεκινούν — και συχνά διαμορφώνονται καθοριστικά — μέσα στα πρώτα χρόνια της ζωής.
Αυτό δε σημαίνει ότι κάθε δυσκολία ή κάθε λάθος τραυματίζει το παιδί. Οι γονείς δε χρειάζεται να είναι άψογοι — χρειάζεται να είναι αρκετά καλοί, όπως έλεγε και ο ψυχαναλυτής Donald Winnicott. Το παιδί δε χρειάζεται την τελειότητα. Χρειάζεται συνέπεια. Χρειάζεται κάποιον που να επιστρέφει, να ακούει, να λέει «συγγνώμη», να είναι παρών.
Τα «μικρά» που μένουν μεγάλα
Πολλές φορές, οι πληγές της παιδικής ηλικίας δεν προέρχονται από κάτι θεαματικά τραυματικό. Προέρχονται από το διαρκές, το ανεπαίσθητο, το καθημερινό.
-
Ένα παιδί που δεν άκουγε ποτέ «είμαι περήφανος για σένα».
-
Ένα παιδί που ένιωθε ότι δεν είναι ποτέ αρκετό.
-
Ένα παιδί που κάθε φορά που έκλαιγε, το αποκαλούσαν «υπερβολικό».
-
Ένα παιδί που μεγάλωσε με αγάπη… υπό όρους.
Αυτός είναι ο ύπουλος μηχανισμός της συναισθηματικής αποστέρησης: συχνά δε φαίνεται. Κι όμως, είναι εξίσου επώδυνη με τη σωματική κακοποίηση. Γιατί μαθαίνει στο παιδί ότι το να νιώθει είναι πρόβλημα. Κι έτσι, μεγαλώνει νιώθοντας ότι το ίδιο είναι το πρόβλημα.
Τι σημαίνει λοιπόν «υγιή παιδικά χρόνια»;
Δε σημαίνει ότι το παιδί δε θα πληγωθεί, δε θα κλάψει ή δε θα βιώσει απογοητεύσεις. Σημαίνει ότι θα έχει χώρο να νιώσει, να εκφραστεί, να ανακουφιστεί. Ότι θα υπάρχει δίπλα του μια σταθερή, διαθέσιμη φιγούρα που θα το αγκαλιάσει και δε θα το κάνει να ντρέπεται για όσα νιώθει.
Ασφάλεια δεν είναι να μη συμβαίνει τίποτα κακό.
Ασφάλεια είναι να ξέρεις ότι ό,τι κι αν συμβεί, δεν είσαι μόνος.
Οι βασικές ανάγκες που ξεχνάμε
Οι περισσότεροι γονείς φροντίζουν τα πρακτικά: φαγητό, ρούχα, ύπνο, δραστηριότητες. Κι αυτό είναι τεράστιο. Όμως συχνά ξεχνάμε τις συναισθηματικές ανάγκες, που δεν είναι λιγότερο σημαντικές:
-
Να σε κοιτάζει ο γονιός σου στα μάτια, πραγματικά.
-
Να σε ακούει χωρίς να σε διακόπτει ή να σου λέει «μην κάνεις έτσι».
-
Να σου λέει ότι σε αγαπάει ακόμη κι όταν τα κάνεις θάλασσα.
-
Να σου δίνει χώρο να αποτύχεις χωρίς να φοβάσαι ότι θα σε απορρίψει.
Η δύναμη του τρόπου που μιλάμε
Το παιδί δεν ακούει μόνο τι του λες. Ακούει πώς του το λες. Τον τόνο, το βλέμμα, το σχήμα του σώματος. Αν σε δει θυμωμένο, θα πιστέψει ότι είναι «κακό». Αν σε δει απογοητευμένο, θα νιώσει ανεπαρκές. Αν σε δει ψύχραιμο, ακόμη κι αν βάζεις όρια, θα μάθει ότι και τα λάθη είναι κομμάτι της μάθησης.
Ο τρόπος που του μιλάς γίνεται ο τρόπος που θα μιλάει στον εαυτό του.
Γονείς με δικές τους πληγές
Πολλοί από εμάς γίναμε γονείς χωρίς να έχουμε για μοντέλο μια στοργική παιδική ηλικία. Κουβαλάμε μέσα μας δικές μας πληγές, φόβους, απωθημένα. Και ναι, κάποια στιγμή, το παιδί μας μάς δείχνει αυτό που δεν τολμήσαμε ποτέ να δούμε στον εαυτό μας.
Η γονεϊκότητα δεν είναι μόνο φροντίδα. Είναι συνάντηση με τον εαυτό σου. Και κάποιες φορές, ο μόνος τρόπος να σπάσεις τον κύκλο είναι να αναγνωρίσεις τη σκληρότητα που έζησες, ώστε να μην τη συνεχίσεις.
Και τι μπορούμε να κάνουμε, λοιπόν;
Δεν υπάρχει μαγική συνταγή, αλλά υπάρχουν βασικές σταθερές:
Παρουσία – Όχι απαραίτητα πολλές ώρες. Ποιότητα. Πραγματικό ενδιαφέρον. Χρόνος χωρίς οθόνες.
Σταθερότητα – Όρια, πρόγραμμα, ασφάλεια. Όχι στρατιωτική πειθαρχία, αλλά ένα πλαίσιο που κάνει το παιδί να νιώθει ότι κάποιος κρατάει το τιμόνι.
Αποδοχή – Να αγαπάς το παιδί σου όπως είναι. Όχι όπως θα ήθελες να είναι.
Διάλογος – Να το ρωτάς πώς πέρασε. Όχι μόνο τι έφαγε.
Ανθρώπινη συμπεριφορά – Να του ζητάς συγγνώμη όταν ξεφεύγεις. Να βλέπει ότι κι εσύ είσαι άνθρωπος που μαθαίνει, που προσπαθεί, που διορθώνει.
Και αν κάνω λάθη;
Θα κάνεις. Όλοι κάνουμε. Το θέμα δεν είναι να μην κάνεις ποτέ λάθος. Το θέμα είναι να μπορείς να το δεις και να το αποκαταστήσεις. Το παιδί σου δε χρειάζεται να μεγαλώσει με τέλειους ανθρώπους. Χρειάζεται να μεγαλώσει με αληθινούς ανθρώπους.
Γιατί αλήθεια είναι αυτό που μένει.
Όχι το βραβείο, όχι το πρόγραμμα, όχι τα likes στο σχολείο.
Η αίσθηση ότι σε αγαπούν και όταν λυγίζεις. Αυτό είναι το έδαφος που δε χρειάζεται θεραπεία. Είναι το έδαφος που στηρίζει.
Αν υπάρχει μόνο ένας στόχος που πρέπει να έχουμε ως γονείς, είναι αυτός: να μη γίνουμε ο λόγος που το παιδί μας θα χρειαστεί να ξεπεράσει τα πρώτα του χρόνια.
Και αυτό δε σημαίνει να είμαστε τέλειοι. Σημαίνει να είμαστε παρόντες, ανοιχτοί, πρόθυμοι να αγαπήσουμε — και να μάθουμε ξανά μαζί τους τι θα πει αγάπη χωρίς όρους.
Ήξερες ότι. . .
Τα πρώτα 5 χρόνια της ζωής ενός παιδιού είναι πιο κρίσιμα για τον εγκέφαλό του απ’ ό,τι ολόκληρη η σχολική του πορεία;
Ο εγκέφαλος αναπτύσσεται με ταχύτερο ρυθμό και χτίζει τις βασικές συνδέσεις που θα επηρεάσουν τη μάθηση, τη συμπεριφορά και τις σχέσεις για πάντα.
Το παιδί αρχίζει να “ρυθμίζει” τα συναισθήματά του μέσα από το νευρικό σύστημα… του γονέα του;
Η λεγόμενη “συναισθηματική ρύθμιση” δεν είναι έμφυτη. Το παιδί τη μαθαίνει από τον ενήλικα που το ηρεμεί — με φωνή, αγκαλιά και παρουσία.
Η πιο συχνή αιτία άγχους στα παιδιά είναι η αβεβαιότητα;
Τα παιδιά αντέχουν τη στεναχώρια, αλλά δυσκολεύονται όταν δεν ξέρουν τι να περιμένουν. Γι’ αυτό η σταθερότητα και η προβλεψιμότητα είναι δώρο.
Το παιχνίδι δεν είναι απλώς “ξεκούραση” για τα παιδιά — είναι ο τρόπος τους να επεξεργάζονται τον κόσμο;
Όταν παίζουν, λύνουν απορίες, εκφράζουν συναισθήματα και επεξεργάζονται βιώματα. Είναι θεραπευτικό μέσο, όχι χάσιμο χρόνου.
Τα παιδιά μαθαίνουν περισσότερο από αυτά που βλέπουν… παρά από αυτά που τους λέμε;
Ένα παιδί που βλέπει τους γονείς του να ζητούν συγγνώμη, να αγκαλιάζονται ή να ηρεμούν μετά από ένταση, μαθαίνει πώς να κάνει το ίδιο.
Ένα παιδί μπορεί να αναπτύξει άγχος μόνο και μόνο επειδή δεν του δίνεται το δικαίωμα να πει “όχι”;
Η δυνατότητα να εκφράζει αντίθεση με ασφάλεια είναι θεμέλιο για τη μελλοντική του αυτοεκτίμηση και τις προσωπικές του σχέσεις.
Η υπερπροστασία μπορεί να δημιουργήσει τα ίδια επίπεδα ανασφάλειας με την παραμέληση;
Όταν δεν αφήνουμε το παιδί να δοκιμάσει, να αποτύχει ή να αυτονομηθεί, του μαθαίνουμε ότι ο κόσμος είναι πολύ επικίνδυνος για να τον αντιμετωπίσει μόνο του.
Τα παιδιά θυμούνται λιγότερο τι τους είπαμε και περισσότερο πώς τα κάναμε να νιώσουν;
Η συναισθηματική εμπειρία μένει αποτυπωμένη, ακόμα κι αν τα λόγια ξεχαστούν.
