Το υπερβολικό βάρος και η παχυσαρκία αποτελούν μια αυξανόμενη απειλή για την ευημερία των παιδιών παγκοσμίως.
Ορισμός του υπέρβαρου και της παχυσαρκίας σε παιδιά και εφήβους
Ο ΠΟΥ ορίζει το υπερβολικό βάρος και την παχυσαρκία ως μια μη φυσιολογική ή υπερβολική συσσώρευση λίπους που αποτελεί κίνδυνο για την υγεία.
Ο ΔΜΣ (Δείκτης Μάζας Σώματος) (βάρος/ύψος2, kg/m2) χρησιμοποιείται ως έμμεσος δείκτης μέτρησης του σωματικού λίπους σε παιδιά και εφήβους.
Η Διεθνής Ομάδα Εργασίας για την Παχυσαρκία όρισε τη νοσογόνο παχυσαρκία ως ισοδύναμη με προσαρ- μοσμένο κατά ηλικία και προσαρμοσμένο κατά φύλο ΔΜΣ: 35kg/m2 ή περισσότερο στην ηλικία των 18 ετών.
Η συχνότητα του υπέρβαρου (συμπεριλαμβανομένης της παχυσαρκίας) μεταξύ των παιδιών και των εφήβων ηλικίας 5 -19 ετών έχει αυξηθεί δραματικά από μόλις 8% το 1990 σε 20% το 2022. Η άνοδος σημειώθηκε παρόμοια μεταξύ των αγοριών και των κοριτσιών: το 2022 19% των κοριτσιών και 21% των αγοριών ήταν υπέρβαρα. (1 Μαρ. 2024).
Η παχυσαρκία στα παιδιά και τους εφήβους είναι ένα παγκόσμιο ζήτημα υγείας με αυξανόμενο επιπολασμό σε χώρες χαμηλού και μεσαίου εισοδήματος (LMICs) καθώς και υψηλό επιπολασμό σε πολλές χώρες υψηλού εισοδήματος.
Η παχυσαρκία κατά την παιδική ηλικία είναι πιθανό να συνεχιστεί και στην ενήλικη ζωή (κόκκινο κουτί) και σχετίζεται με καρδιομεταβολική και ψυχοκοινωνική συννοσηρότητα καθώς και με πρόωρη θνησιμότητα.
Υπολογίζεται ότι το 40% των παιδιών και εφήβων με παχυσαρκία υποφέρει από κατάθλιψη, ενώ η παχυσαρκία συνδέεται και με χαμηλή αυτοεκτίμηση. Η σχέση καταθλιπτικών συμπτωμάτων και παχυσαρκίας ξεκινά στην παιδική/εφηβική ηλικία, κυρίως στα κορίτσια.
Αιτιοπαθογένεση της παιδικής παχυσαρκίας
Η αιτιοπαθογένεση της παιδικής παχυσαρκίας είναι πολυπαραγοντική. Οι αλληλεπιδράσεις μεταξύ γενετικών, νευροενδοκρινικών, μεταβολικών, ψυχολογικών, περιβαλλοντικών και κοινωνικοπολιτιστικών παραγόντων είναι ξεκάθαρα εμφανείς στην παιδική παχυσαρκία.
Η κάτω εικόνα απεικονίζει ένα κοινωνικοοικο-λογικό μοντέλο που ενσωματώνει ορισμένους από τους προσωπικούς και περιβαλλοντικούς παράγοντες που επηρεάζουν την παιδική παχυσαρκία.
Πού οφείλεται;
Οι διατροφικοί παράγοντες που συμβάλλουν στον κίνδυνο παχυσαρκίας στα παιδιά και τους εφήβους περιλαμβάνουν την υπερβολική κατανάλωση τροφών με υψηλή περιεκτικότητα σε ενέργεια και φτωχά σε μικροθρεπτικά συστατικά, υψηλή πρόσληψη ποτών με ζάχαρη και το πανταχού παρόν μάρκετινγκ αυτών και των fast food.
Η σχέση μεταξύ του χρόνου οθόνης TV και της παχυσαρκίας στην παιδική και εφηβική ηλικία τεκμηριώθηκε αρχικά μέσω συγχρονικών και διαχρονικών μελετών τηλεθέασης. Τις τελευταίες δύο δεκαετίες παρατηρήθηκε αύξηση των φορητών συσκευών και των συσκευών παιχνιδιών. Η έκθεση στην οθόνη επηρεάζει τον κίνδυνο παχυσαρκίας σε παιδιά και εφήβους μέσω της αυξημένης έκθεσης στο μάρκετινγκ τροφίμων, της αυξημένης αλόγιστης κατανάλωσης φαγητού κατά την παρακο-λούθηση οθονών, της μετατόπισης του χρόνου που αφιερώνεται σε περισσότερες σωματικές δραστηριότητες, της ενίσχυσης της καθιστικής συμπεριφοράς και του μειωμένου χρόνου ύπνου.
Τα επίπεδα σωματικής δραστηριότητας των παιδιών μειώνονται περίπου στην ηλικία των 6 ετών και ξανά στην ηλικία των 13 ετών, με τα κορίτσια να παρουσιάζουν συνήθως πιο έντονη πτώση από τα αγόρια.
Συνολικά, τα παιδιά με παχυσαρκία τείνουν να συμμετέχουν σε χαμηλότερα επίπεδα μέτριας-έντονης δραστηριότητας από τους πιο αδύνατους συνομηλίκους.
Σε κάθε περίπτωση παχύσαρκου παιδιού ή εφήβου θα πρέπει να γνωρίζουμε το σημαντικότερο αίτιο που την προκαλεί. Δηλαδή, να ξέρουμε αν αυτή οφείλεται:
• Σε γενετική προδιάθεση, δηλαδή στα γονίδια, στην κληρονομικότητα
• Σε υπερσιτισμό ή σε λανθασμένη διατροφή
• Σε ελαττωμένη κινητικότητα
• Σε ορμονική διαταραχή (σπάνια)
• Σε ψυχολογικά προβλήματα.
Σε ποσοστό άνω του 95% των περιπτώσεων παχύσαρκων παιδιών αιτίες είναι ο υπερσιτισμός και η μειωμένη κινητικότητα και χαρακτηρίζεται απλή παχυσαρκία.
Παράγοντες πρώιμης ζωής
Αρκετοί παράγοντες στην πρώιμη ζωή θέτουν τα παιδιά σε αυξημένο κίνδυνο να αναπτύξουν παχυσαρκία. Αυτοί οι παράγοντες περιλαμβάνουν τη μητρική παχυσαρκία πριν από την εγκυμοσύνη, την υπερβολική αύξηση του βάρους της κύησης και τον διαβήτη κύησης, που όλα συνδέονται με αυξημένο βάρος γέννησης.
Οι πρακτικές σίτισης βρεφών και μικρών παιδιών έχουν ποικίλες επιρροές στην παιδική παχυσαρκία. Μετα-αναλύσεις από συστηματικές ανασκοπήσεις υποδεικνύουν ότι ο θηλασμός έχει μέτρια αλλά προστατευτική επίδραση έναντι της μετέπειτα παιδικής παχυσαρκίας.
Η αντιμετώπιση
Εφόσον η παχυσαρκία στο 95% των περιπτώσεων και άνω είναι απλή, η αντιμετώπιση περιλαμβάνει τρία σκέλη:
Σωστή Διατροφή – Άσκηση – Ψυχολογική υποστήριξη.
Η κάτω εικόνα παρουσιάζει ένα σύστημα για την πρόληψη της παιδικής παχυσαρκίας σε διαφορετικούς τομείς του κοινωνικο-οικολογικού μοντέλου και υπογραμμίζει τις ευκαιρίες για παρεμβάσεις. Αυτοί οι τομείς μπορούν να διαχωριστούν σε ατομικούς και διαπροσωπικούς (συμπεριλαμβανομένων των γονέων, των συνομηλίκων και της ευρύτερης οικογένειας) έως τους οργανωτικούς (συμπεριλαμβανομένης της υγειονομι-κής περίθαλψης και των σχολείων),
της κοινότητας (συμπεριλαμβανομένων των τροφίμων, της δραστηριότητας και του περιβάλλοντος), της κοινωνίας (συμπεριλαμβανομένων των ΜΜΕ) και τέλος πολιτιστικούς φορείς και δημόσια πολιτική (από τοπικό σε εθνικό επίπεδο).
Η πρόληψη
Εφόσον δεν υπάρχουν φάρμακα ή μαγικές συνταγές, εναπόκειται στο ίδιο
το άτομο να προφυλαχθεί από την παχυ-σαρκία. Για τον σκοπό αυτόν απαιτείται η συνεργασία των γονιών, των γιαγιάδων και παππούδων, των δασκάλων και των ιατρών (παιδιάτρων –ενδοκρινολόγων). Πώς επιτυγχάνεται αυτό;
• Με το να ακολουθεί το παιδί σωστή διατροφή από τη βρεφική ηλικία.
• Να εντοπίζονται τα παχουλά μωρά έγκαιρα και να γίνεται σε αυτά περιορισμός της αλόγιστης ποσότητας γάλακτος και γενικά της τροφής.
• Όχι ζάχαρη και δημητριακά στο γάλα, ιδίως σοκολατούχα.
• Με αποφυγή γλυκών – αναψυκτικών από μικρή ηλικία.
• Να εξαλειφθεί η νοοτροπία των γονέων ότι «το πάχος είναι υγεία».
• Τα κυλικεία των σχολείων να προσεχθούν και να προσφέρουν υγιεινές τροφές.
• Τα παιδιά χρειάζεται να βρίσκουν λίγο ελεύθερο χρόνο για αθλοπαιδιές και σπορ.
• Με το να κατανοηθεί από όλα τα μέλη της οικογένειας ότι αυτή είναι η σωστή διατροφή, την οποία πρέπει να ακολουθούν όλοι και όχι για μικρή χρονική περίοδο. Η ορθή διατροφή πρέπει να γίνει τρόπος ζωής.
Συμπερασματικά
Κάθε παιδί αξίζει ένα υγιές ξεκίνημα στη ζωή!!!
Το υπερβολικό βάρος και η παχυσαρκία αποτελούν μια αυξανόμενη απειλή για την ευημερία των παιδιών παγκοσμίως.
Η αναστρεψιμότητα αυτής της νόσου με κατάλληλες στρατηγικές παρέμβασης θα πρέπει να θεωρηθεί ως ευκαιρία και οι προσπάθειες να επιδιωχθούν με σθένος.
Ο εντοπισμός παιδιών και εφήβων που διατρέχουν αυξημένο κίνδυνο για ανάπτυξη παχυσαρκίας και η αποτελεσματική αντιμετώπισή τους πρέπει να αποτελούν στόχους των Παιδιάτρων και όλων όσοι ασχολούνται με την πρωτοβάθμια φροντίδα υγείας.
Τέλος, η ανάδειξη των ψυχοκοινωνικών παραμέτρων αποτελεί σημαντικό παράγοντα και συνάδει με τις σύγχρονες διεθνείς τάσεις για την αντιμετώπιση της παχυσαρκίας.
